İnternetin sivil kullanıma açılması: 1990’larda ne oldu?

İnternetin günlük hayatımızın merkezinde yer alması dünyayı kuşatan dijital iktisadın temelini oluşturması ve milyarlarca insanın günlük rutini haline gelmesi 1990’larda yaşanan devrimsel gelişmelerin direkt sonucu. İnternetin askeri ve akademik çevrelerden çıkıp sıradan insanların hayatına girişi teknoloji tarihinin en kıymetli dönüm noktalarından biri oldu.

Tim Berners-Lee 1989’da CERN’de çalışırken hipermetin tabanlı bir bilgi paylaşım sistemi önerdi ve 1990’da birinci web tarayıcısını ve editörünü geliştirdi. 1991’de web yazılımını internet üzerinden halka açtı. Birinci web sayfası info.cern.ch adresinde yayına başladı. Web, internet üzerinde bilgi paylaşmanın standart bir yolunu oluşturdu.

Berners-Lee bu teknolojiyi patentlememeyi ve fiyatsız olarak kullanıma sunmayı seçti. Bu karar da internetin süratle büyümesini ve yayılmasını sağlayan en kıymetli faktörlerden oldu. Web teknolojisinin özgür bırakılması yazılımcıların ve girişimcilerin bu platform üzerinde yenilikçi uygulamalar geliştirmesinin önünü açtı.

Türkiye, 2028 yılında resmen Ay’a gidecek!

Türkiye, 2028 yılında resmen Ay’a gitmeye hazırlanıyor. Chang’e 8 misyonu kapsamında, değerli bulguların elde edilmesi hedefleniyor.

1993’te NCSA Mosaic internet tarihinin birinci tanınan grafik tabanlı web tarayıcısı olarak tarihe geçti. Marc Andreessen ve Eric Bina tarafından geliştirilen bu tarayıcı metin ve grafikleri bir ortada gösterebildi. Kullanımı kolay arayüzü sayesinde teknik bilgisi olmayan kullanıcılar da interneti kolaylıkla kullanabildi.

1994’te Netscape Navigator piyasaya sürüldü ve süratle en tanınan web tarayıcısı haline geldi. Microsoft, 1995’te Internet Explorer’ı Windows 95 ile birlikte sundu. Grafik tabanlı tarayıcılar internetin yalnızca metin tabanlı bir ortamdan multimedya içerikli güçlü bir platforma dönüşmesini sağladı. Bu gelişme internetin geniş kitlelere yayılmasında kritik rol oynadı.

1990’ların başında CompuServe, America Online (AOL) ve Prodigy üzere ticari online servisler kendi içeriklerini ve hizmetlerini sunarak dijital dünyaya giriş kapısı oluşturdu. 1992-1995 ortasında çevirmeli temas (dial-up) sunan bağımsız İnternet Servis Sağlayıcıları (ISS) süratle yayıldı. Bu şirketler konutlara ve işyerlerine uygun fiyatlarla internet ilişkisi sağladı.

1993’te ABD’de sırf birkaç yüz ISS varken 1995’te bu sayı binleri buldu. AOL, kullanıcı dostu arayüzü ve “Her yerde AOL CD’leri” pazarlama stratejisiyle milyonlarca kullanıcıyı internete taşıdı. 1997’ye gelindiğinde AOL’un 10 milyondan fazla abonesi vardı. ISS’lerin yaygınlaşması internetin seçkin bir teknoloji olmaktan çıkıp herkesin erişebileceği bir hizmete dönüşmesini sağladı.

1994’te Pizza Hut internet üzerinden birinci ticari pizza siparişini aldı. Birebir yıl NetMarket üzerinden gerçekleştirilen bir Sting CD’si satışı inançlı SSL şifrelemesi kullanılan birinci online alışveriş olarak kayıtlara geçti. 1995’te Amazon.com ve eBay kuruldu. Bu platformlar e-ticaretin öncüleri oldu ve online alışverişin güvenliğini ve pratikliğini kanıtladı.

1997-2000 ortası “dot-com balonu” olarak bilinen devirde internet şirketlerine yapılan yatırımlar patladı. Binlerce internet teşebbüsü kuruldu ve kimileri hiç kar etmeden milyarlarca dolar değerlemeye ulaştı. Bu periyot her ne kadar 2000’de balonun patlamasıyla son bulsa da e-ticaret ve internet iktisadının temellerini attı ve tüketicilerin online alışverişe olan itimadını artırdı.

1994’te Yahoo!, Jerry Yang ve David Filo tarafından bir web dizini olarak kuruldu. Birinci başta elle derlenen bir temas listesi olan Yahoo!, internetin birinci tanınan “rehberi” oldu. 1996’da Hotmail, fiyatsız web tabanlı e-posta hizmetini başlattı ve internet üzerinde bağlantının demokratikleşmesinde değerli rol oynadı.

1998’de Google kuruldu ve PageRank algoritması, web aramalarını kökten değiştirdi. Daha evvel Yahoo! üzere dizinlere dayanan arama motorlarının yerini, web sayfalarının içeriğini ve ilişkilerini tahlil eden daha sofistike sistemler aldı.

1990’ların sonunda GeoCities, Tripod ve Angelfire üzere platformlar, kullanıcıların kolay kolay kendi web sayfalarını oluşturmasını sağladı. Bu platformlar, milyonlarca kişinin internet içeriği üretmesine imkan tanıdı ve internetin yalnızca tüketilen değil, herkesin katkıda bulunabildiği bir ortama dönüşmesinde kıymetli rol oynadı.

İnternetin sivil kullanıma açılmasının toplumsal ve kültürel tesirleri çok büyük oldu. İnternet, öncelikle e-posta yoluyla irtibatı dönüştürdü. 1990’ların ortalarında e-posta adresi sahibi olmak, dijital çağa adım atmanın simgesi haline geldi. America Online’ın ünlü “You’ve Got Mail” bildirimi, tanınan kültürün bir kesimi oldu ve tıpkı isimli Hollywood sinemasına ilham verdi.

İnternet kafeler, 1990’ların ortalarından itibaren dünya çapında yaygınlaştı. Bu yerler, şimdi meskeninde internet ilişkisi olmayan milyonlarca insan için dijital dünyaya açılan kapılar oldu. Bilhassa gelişmekte olan ülkelerde, internet kafelerin yaygınlaşması, dijital uçurumun kısmen kapanmasına yardımcı oldu.

İnternet kültürü, kendine mahsus jargon, mizah ve davranış kodlarıyla gelişti. Emoticon’lar, kısaltmalar (LOL, BRB gibi) ve internet memes’leri bu kültürün modülü olarak ortaya çıktı. IRC (Internet Relay Chat) kanalları ve Usenet haber kümeleri, ortak ilgi alanlarına sahip insanların bir ortaya gelmesini sağladı.

1990’ların sonlarında çevrimiçi forumlar, tartışma kümeleri ve ileti panoları, insanların fikirlerini özgürce paylaşabilecekleri platformlar olarak popülerleşti. Bu platformlar, internet üzerinde topluluk oluşumunun ve kolektif bilgi üretiminin öncüleri oldu.

1990’larda internet teknolojisindeki teknik gelişmeler de sivil kullanımı hızlandırdı. Çevirmeli ilişki (dial-up) internet, 1990’ların başında 14,4 kbps süratindeyken on yılın sonunda 56 kbps’ye ulaştı. Bu sürat artışı web sitelerinin daha varlıklı içerikle donatılmasına imkan sağladı. Geniş bantlı internet 1990’ların sonlarında kablo modem ve DSL teknolojileri ile yaygınlaşmaya başladı. Bu teknolojiler daima açık kalabilen ve çok daha süratli internet kontakları sundu.

HTML (Hypertext Markup Language) ve HTTP (Hypertext Transfer Protocol) standardizasyonu web sitelerinin tüm tarayıcılarda tıpkı formda görüntülenmesini sağladı. 1995’te Java programlama lisanı tanıtıldı ve web sayfalarına dinamik özellikler kazandırdı. 1996’da CSS (Cascading Style Sheets) standartlaştırıldı, web tasarımcılarına içerik ve görünümü başka ayrı denetim etme imkanı verdi.

İnternet kullanımının yaygınlaşması, hükümetlerin ve düzenleyici kurumların dikkatini çekti. 1996’da ABD’de Bağlantı Ahlak Yasası (Communications Decency Act) kabul edildi lakin tabir özgürlüğünü kısıtladığı gerekçesiyle büyük kısmı Yüksek Mahkeme tarafından iptal edildi.

1998’de Dijital Binyıl Telif Hakkı Yasası (DMCA) çıkarıldı ve online telif hakkı müdafaası için yasal çerçeve oluşturuldu. 1990’ların sonunda “siber hukuk” olarak isimlendirilen yeni bir hukuk alanı gelişti ve internet üzerindeki haklar, sorumluluklar ve cürümlerle ilgili yasal düzenlemeler yapıldı.

İnternetin global yayılımı da 1990’larda gerçekleşti. İnternet evvel Kuzey Amerika ve Batı Avrupa’da yaygınlaştı. 1993’te, dünya nüfusunun yalnızca %0,3’ü (yaklaşık 14 milyon kişi) internet kullanıcısıydı. 1999’da bu oran %4,1’e (yaklaşık 248 milyon kişi) yükseldi.

1990’ların sonunda Asya, Latin Amerika ve Doğu Avrupa ülkelerinde internet penetrasyonu süratle arttı. Çin, 1994’te tam manasıyla internete bağlandı ve 1990’ların sonunda 9 milyondan fazla kullanıcıya ulaştı.

İnternetin yönetişimi için milletlerarası kurumlar da bu devirde kuruldu. 1994’te İnternet Mühendisliği Vazife Gücü (IETF) ve World Wide Web Konsorsiyumu (W3C) üzere tertipler, internet standartlarının geliştirilmesi için resmi kurumlar haline geldi. 1998’de ICANN (İnternet Tahsisli Sayılar ve İsimler Kurumu) kuruldu ve alan ismi sisteminin idaresini üstlendi.

1990’lar sona erdiğinde internet artık bir lüks değil, çağdaş hayatın vazgeçilmez bir kesimi haline gelmişti. 1995’te dünya nüfusunun yalnızca %1’inden azı internete erişebilirken 2000 yılında bu oran yaklaşık %7’ye yükseldi. Bu süratli büyüme 21. yüzyılda yaşanacak dijital ihtilalinin habercisiydi.

İnternetin sivil kullanıma açılması bilginin demokratikleşmesini sağladı. İnternet öncesi periyotta bilgiye erişim, büyük ölçüde kütüphanelere, ansiklopedilere ve eğitim kurumlarına bağlıydı. Web ile birlikte bilgi, coğrafik ve sosyo-ekonomik hudutları aşarak çok daha geniş kitlelere ulaştı.

İş dünyası da dijital dönüşüm yaşadı. Şirketler web siteleri aracılığıyla müşterileriyle direkt bağlantı kurabildi ve e-ticaret, klasik perakende modellerini kökten değiştirdi. Yeni iş modelleri ortaya çıktı ve internet girişimciliği kavramı doğdu.

Medya ve cümbüş kesimi de internetin tesiriyle dönüşmeye başladı. Online haber siteleri, klasik gazetelere alternatif oluşturdu. MP3 formatının yaygınlaşması ve 1999’da Napster’ın kurulması, müzik sanayisini dijital çağa taşıdı ve telif hakları tartışmalarını başlattı.

İnternetin 1990’larda sivil kullanıma açılması, insanlık tarihindeki en kıymetli teknolojik ihtilallerden biri oldu. Bu on yılda atılan adımlar bugün milyarlarca insanın günlük hayatının ayrılmaz bir modülü olan global ağın temellerini attı.

Web’in icadından e-ticaretin yükselişine, grafik tabanlı tarayıcılardan arama motorlarına kadar 1990’larda yaşanan gelişmeler dijital çağın başlangıcını işaret etti ve 21. yüzyılın bilgi toplumunun altyapısını oluşturdu.