Yenilenebilir enerji kömürü geride bırakıyor
Yenilenebilir güç kaynakları, global elektrik üretiminde kömürü birinci sefer geride bırakmaya hazırlanıyor. Memleketler arası Güç Ajansı’nın (IEA) yayımladığı yıl ortası raporuna nazaran bu değişimin 2025 yahut en geç 2026 yılı içinde gerçekleşmesi bekleniyor. Raporda, elektrik üretiminde başta güneş ve rüzgâr olmak üzere yenilenebilir kaynakların liderliğe yükselirken, nükleer gücün de üretim rekorları kırmaya hazırlandığı belirtiliyor.
Yenilenebilir güç, resmen kömürü geride bırakacak
Küresel elektrik talebinin 2026’ya kadar her yıl ortalama yüzde 3’ten fazla artacağı öngörülüyor. Bu artışta bilhassa Asya’daki yükselen ekonomiler, sanayi üretimi, ulaşım sistemlerinin elektrifikasyonu ve bilgi merkezi yatırımları tesirli oluyor.
2024’te yüzde 4,4 düzeyinde gerçekleşen artışın akabinde, 2025’te yüzde 3,3 ve 2026’da yüzde 3,7 oranında büyüme bekleniyor. Bu datalar, 2015–2023 devrindeki yüzde 2,6’lık ortalamanın üzerinde bir eğilime işaret ediyor.
Yenilenebilir kaynakların kömürün önüne geçmesinde temel etken, güneş ve rüzgâr gücünün birçok bölgede yeni kapasite yatırımlarıyla desteklenmesi. Birebir devirde, nükleer güçte de üretim artışı dikkat çekiyor.
Japonya’da devreye alınan eski reaktörler, ABD ve Fransa’daki yüksek üretim düzeyleri ile Asya’daki yeni tesisler, global nükleer üretimi üst çekiyor. Doğalgaz ise, daha pak bir fosil yakıt alternatifi olarak kömür ve petrol kullanımını giderek daha fazla ikame ediyor.
Bu dönüşümle birlikte elektrik üretiminden kaynaklanan global karbon salımının 2025 yılında sabit kalması, 2026’da ise hafif bir düşüş göstermesi bekleniyor. Karbonsuz üretim kaynaklarının toplam elektrik arzındaki hissesi arttıkça, emisyon artışı da frenleniyor.
Küresel talep artışının yaklaşık yüzde 60’ı Asya’dan geliyor. Çin’de elektrik tüketiminin 2026’da yüzde 5,7 artması beklenirken, Hindistan’da bu oran yüzde 6,6’ya çıkıyor. ABD’de ise artan data merkezi yatırımlarıyla birlikte elektrik talebi yılda yüzde 2’nin üzerinde büyümeye devam ediyor. Avrupa Birliği’nde 2025 için öngörülen yüzde 1’lik artışın akabinde, 2026’da talebin hızlanacağı kestirim ediliyor.
Elektrik piyasalarında yaşanan fiyat artışları, güç dönüşümünü etkileyen bir öteki öge olarak öne çıkıyor. 2025’in ilk yarısında, Avrupa Birliği ve ABD’de toptan elektrik fiyatları geçen yılın birebir devrine nazaran yüzde 30 ila 40 oranında yükseldi. Bu artışın temel nedeni olarak daralan doğalgaz arzı gösteriliyor. Fiyatlar, 2023 düzeyinin altında kalsa da 2019’un epeyce üzerinde seyretmeye devam ediyor.
Piyasalarda sıkça karşılaşılan negatif toptan fiyatlar, güç sisteminde şebeke esnekliği, depolama altyapısı ve esnek tüketim tahlillerine yönelik yatırımların aciliyetini ortaya koyuyor. Tıpkı vakitte bölgesel güç fiyatları ortasındaki farklar, global rekabet açısından değerli bir sorun oluşturuyor.
Avrupa’daki güç ağır bölümlerde elektrik fiyatları, ABD’nin yaklaşık iki katı seviyesinde. Çin ile kıyaslandığında ise fark daha da büyüyor. Bu durum, bilhassa sanayi üretimi açısından bölgeler ortasında istikrarsız bir rekabet ortamı yaratıyor.
