Antibiyotik ne zaman ve nasıl bulundu?

İnsanlık tarihinde tıbbın en büyük keşiflerinden biri olan antibiyotiklerin bulunuşu, milyonlarca hayatı kurtaran bir dönüm noktası oldu. Enfeksiyon hastalıkları insanlık tarihi boyunca en büyük mevt nedenlerinden biriydi. Küçük bir kesik bile ölümcül olabiliyordu. Bu durum, antibiyotiklerin keşfine kadar sürdü.

Antibiyotik nasıl keşfedildi?

Antibiyotik icadının öyküsü esasen talih ve keskin bir müşahedenin birleşimiyle başladı. 1928 yılında İskoç bilim insanı Alexander Fleming, Londra’daki St. Mary’s Hastanesi’nde bakteri kültürleri üzerinde çalışıyordu.

Yaz tatilinden döndüğünde laboratuvarında bıraktığı Staphylococcus bakteri kültürlerinden birinde olağandışı bir durum fark etti. Petri kabının bir kısmında küf gelişmişti ve bu küfün etrafındaki bölgede bakteriler ölmüştü.

Fleming bu küfü inceledi ve Penicillium notatum isimli bir mantar olduğunu belirledi. Küfün salgıladığı bir hususun bakterileri öldürdüğünü anladı ve bu hususa “penisilin” ismini verdi. Fleming 1929’da bulgularını yayınladı lakin penisilini saf halde izole etmekte başarılı olamadı ve çalışması geniş bir ilgi görmedi.

Penisilinin bir ilaç olarak gerçek potansiyeli lakin 1939’da, Oxford Üniversitesi’nden Howard Florey ve Ernst Chain tarafından keşfedildi. II. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle, enfeksiyonlara karşı tesirli bir ilaca duyulan gereksinim artmıştı. Florey ve Chain, Fleming’in çalışmalarını temel alarak penisilini saf halde üretmeyi başardılar ve hayvanlar üzerinde test ettiler. Sonuçlar çok olumluydu.

1941’de Albert Alexander isimli bir polis memuru, yüzündeki çizikten kaynaklanan önemli bir enfeksiyonla gayret ediyordu. Hekimler ona penisilin verdi ve enfeksiyon gerilemeye başladı. Lakin o periyotta penisilin üretimi çok sonluydu ve Alexander’ın tedavisi için kâfi ölçüde penisilin bulunamadı. Alexander hayatını kaybetti. Bu olay, penisilinin insan hayatını kurtarma potansiyelini ve acil üretim gereksinimini gösterdi.

ABD ve İngiltere, savaş yaralılarının tedavisi için büyük ölçekte penisilin üretimine başladı. 1943’te Florey, ABD’deki araştırma laboratuvarlarıyla işbirliği yaparak daha tesirli penisilin üretim formülleri geliştirdi. 1944’e gelindiğinde, Normandiya Çıkarması sırasında yaralanan askerler için kâfi ölçüde penisilin mevcuttu ve birçok hayat kurtarıldı.

Alexander Fleming, Howard Florey ve Ernst Chain, penisilinin keşfi ve geliştirilmesindeki katkılarından ötürü 1945 yılında Nobel Tıp Ödülü’nü paylaştılar. Fleming ödül konuşmasında, antibiyotiklerin yanlış kullanımı ve düşük dozda alınması durumunda bakterilerin direnç geliştirebileceği konusunda ikazda bulundu. Bu öngörüsü, bugün karşı karşıya olduğumuz antibiyotik direnci problemini yıllar öncesinden işaret ediyordu.

Penisilinin başarısı, bilim insanlarını yeni antibiyotikler aramaya teşvik etti. 1943’te Selman Waksman, toprak mikroorganizmalarından streptomisin isimli antibiyotiği izole etti. Streptomisin, tüberküloza karşı tesirli birinci antibiyotik oldu. Waksman “antibiyotik” terimini birinci kullanan kişi olarak da bilinir.

1950’ler ve 60’lar, antibiyotik keşiflerinin altın çağı oldu. Tetrasiklinler, kloramfenikol, eritromisin ve başka birçok antibiyotik bu devirde keşfedildi. Bu yeni ilaçlar, daha evvel tedavisi olmayan birçok enfeksiyonu iyileştirebiliyordu. Enfeksiyon hastalıklarından kaynaklanan mevt oranları dünya çapında dramatik formda azaldı.

Antibiyotik icadı, çağdaş tıbbın temel taşlarından biri haline geldi. Cerrahi operasyonlar, kemik iliği nakilleri, organ nakilleri ve kanser tedavileri üzere birçok tıbbi prosedür, antibiyotiklerin enfeksiyonlara karşı müdafaası olmadan mümkün olmazdı.

Ancak Fleming’in uyarısı yanlışsız çıktı. Antibiyotiklerin çok ve yanlış kullanımı, dirençli bakteri suşlarının ortaya çıkmasına neden oldu. MRSA (Metisiline Dirençli Staphylococcus Aureus) üzere harika bakteriler, standart antibiyotiklere karşılık vermez hale geldi. Günümüzde antibiyotik direnci, küresel bir sıhhat krizi olarak kabul ediliyor.

Bilim insanları yeni antibiyotik sınıfları bulmak için gayret harcıyor. 2015’te teiksomik isimli yeni bir antibiyotik keşfedildi ve MRSA dahil birçok dirençli bakteriye karşı tesirli olduğu gösterildi. Bakteriyofajlar, antimikrobiyal peptidler ve CRISPR üzere gen düzenleme teknolojileri, gelecekteki enfeksiyon tedavilerinin umut vaat eden alanları olarak görülüyor.