Cumhuriyetin çocuklarından teknoloji liderlerine ilham veren hikayeler

23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı yaklaşırken Türkiye’nin teknoloji seyahatinde iz bırakan isimleri anmak ve onların öykülerinden ilham almak istedik. Cumhuriyetin ilanından bu yana geçen yüzyıla yakın müddette bilim ve teknoloji alanında kıymetli başarılara imza atan Türk isimler bugünün çocuklarına ilham kaynağı olmaya devam ediyor. Bu özel günde teknoloji dünyasında iz bırakan Türk mucitlerin, bilim insanlarının ve girişimcilerin öykülerini sizlerle paylaşıyoruz.

Matematik dehası Ord. Prof. Dr. Cahit Arf

1910 yılında Selanik’te doğan ve şimdi Cumhuriyet kurulmadan evvel çocukluğunu yaşayan Cahit Arf, Türkiye’nin yetiştirdiği en kıymetli matematikçilerden biri olarak kabul ediliyor. “Arf Değişmezi”, “Arf Halkaları” ve “Hasse-Arf Teoremi” üzere memleketler arası matematiksel kavramlara ismini veren Arf, uzun yıllar TÜBİTAK’ın başkanlığını yaptı.

Cahit Arf’ın en bilinen başarısı, 1941 yılında geliştirdiği ve kendi ismiyle anılan “Arf Değişmezi” oldu. Bu matematiksel kavram, cebirsel topoloji ve cebirsel geometri alanlarında çok kıymetli bir yere sahip. O denli ki bu buluş, bir periyot Türk banknotlarında yer alacak kadar ulusal gurur kaynağı haline geldi. 7. emisyon 10 liralık banknotun art yüzünde Arf’ın bu formülü basılıydı.

Cahit Arf, Göttingen Üniversitesi’ndeki çalışmalarının akabinde Türkiye’ye dönerek İstanbul Üniversitesi ve ODTÜ’de misyon yaptı. Yalnızca kendi araştırmalarıyla değil, yetiştirdiği öğrencilerle de Türkiye’de güçlü bir matematik altyapısı oluşmasına katkıda bulundu. Bugün kullandığımız birçok teknolojik eserin matematiksel altyapısında, Arf’ın çalışmalarının direkt yahut dolaylı tesiri bulunuyor.

Mikronöroşirürjinin babası Prof. Dr. Gazi Yaşargil

1925 yılında doğan ve Cumhuriyet’in birinci çocuklarından biri olan Gazi Yaşargil, çağdaş nöroşirürjinin öncülerinden biri olarak kabul ediliyor. Yaşargil’in geliştirdiği mikrocerrahi teknikleri ve aletleri, beyin cerrahisinde bir ihtilal yarattı ve milyonlarca hastanın hayatını kurtardı.

Yaşargil, bilhassa beyin cerrahisinde kullanılan mikroskopik teknikler ve aletlerin geliştirilmesine öncülük etti. Örneğin, “Yaşargil Klipsi” olarak bilinen ve beyin anevrizmaları tedavisinde kullanılan alet, dünya çapında standart haline geldi. Ayrıyeten geliştirdiği mikrocerrahi teknikleri, daha evvel ameliyat edilemez kabul edilen beyin hastalıklarının tedavisini mümkün kıldı.

1999 yılında Journal of Neurosurgery tarafından “Yüzyılın Nöroşirürjiyeni” seçilen Yaşargil, tıp teknolojisinin gelişimine yaptığı katkılarla yalnızca bir doktor değil, aynı zamanda bir mucit ve teknoloji öncüsü olarak anılıyor. Geliştirdiği cerrahi mikroskop sistemleri ve aletler, tıbbi teknoloji alanında çığır açtı.

Parçacık fiziği ve uzay teknolojilerinde öncü Prof. Dr. Bilge Demirköz

1980 yılında İstanbul’da doğan Bilge Demirköz, ODTÜ Fizik Bölümü’nde profesör ve aynı zamanda ODTÜ Uzay ve Hızlandırıcı Teknolojileri Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin (İVMER) kurucusu ve yöneticisi olarak vazife yapıyor.

Cambridge Üniversitesi’nde fizik lisansı ve doktorasını tamamlayan Demirköz, CERN’de (Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi) araştırmacı olarak çalıştı ve Türkiye’nin CERN ile işbirliğinde değerli roller üstlendi.

Demirköz’ün en dikkat cazibeli çalışmalarından biri, uzaydaki radyasyonun elektronik aygıtlar üzerindeki tesirlerini incelemek ve uzay araçları için daha sağlam teknolojiler geliştirmek. Bu emelle kurduğu laboratuvarda, uzayda karşılaşılan şartları simüle ederek uzay araçlarının elektronik sistemlerini test ediyor. Bu çalışmalar, Türkiye’nin uzay teknolojileri alanında kendi kendine yeterlilik maksadına değerli katkılar sağlıyor.

TÜBİTAK tarafından verilen “Bilim Ödülü”ne layık görülen Demirköz, 2017 yılında UNESCO-L’Oréal Memleketler arası “Bilim Bayanları İçin” programı kapsamında “Rising Talent” mükafatını aldı. Birebir vakitte Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Genç Akademi üyesi olan Demirköz, bilhassa genç kızları bilim ve teknoloji alanına yönlendirmek için çeşitli programlar yürütüyor.

Demirköz, Türkiye Uzay Ajansı’nın kurulması sürecinde faal rol aldı ve şu anda ajansın müracaat heyetinde vazife yapıyor. Uzay teknolojileri ve temel bilimler ortasında köprü kuran çalışmalarıyla, Türkiye’nin uzay alanındaki vizyonunun şekillenmesine katkıda bulunuyor.

Prof. Dr. Aziz Sancar: DNA Tamiratında İhtilal Yaratan Nobel Ödüllü Bilim İnsanı

1946 yılında Mardin’de sekiz çocuklu bir ailenin yedinci çocuğu olarak dünyaya gelen Aziz Sancar, 2015 yılında Nobel Kimya Ödülü’nü kazanarak Türkiye’yi gururlandırdı. Sancar, DNA tamirat düzenekleri üzerine yaptığı çalışmalarla bu itibarlı mükafata layık görüldü.

İstanbul Tıp Fakültesi’nden mezun olduktan sonra akademik çalışmalarına ABD’de devam eden Sancar, “nükleotid kesip çıkarma tamiri” olarak bilinen ve DNA’nın ultraviyole ışınları üzere etkenlerle ziyan görmesi durumunda kullandığı tamir sistemini açıklayan çalışmalarıyla tanındı. Bu buluş, kanser tedavisinden genetik hastalıklara kadar birçok alanda yeni tedavi yollarının geliştirilmesine öncülük etti.

Sancar’ın geliştirdiği “Maksicell” metodu ve “Biyolojik Saat” üzerine yaptığı araştırmalar da bilim dünyasında çığır açtı. Bilhassa biyolojik saat çalışmaları, günümüzde kronoterapi olarak bilinen ve ilaçların en tesirli olduğu vakti hesaplayan tedavi yaklaşımının temelini oluşturdu.

Aziz Sancar, bilimsel çalışmalarının yanı sıra kurduğu “Aziz ve Gwen Sancar Vakfı” ile Türk ve Amerikalı genç bilim beşerlerine takviye oluyor. Türkiye’den giden öğrencilere burs ve barınma imkanı sağlayan vakıf, bilim ve teknoloji alanında yeni kuşak önderlerin yetişmesine katkıda bulunuyor.

Polar kodları ile 5G’de çığır açan Dr. Erdal Arıkan

1958 yılında İstanbul’da doğan Erdal Arıkan, haberleşme teknolojilerinde ihtilal yaratan “Polar Kodlar” teorisini geliştirerek 5G teknolojisinin temelini atan isim olarak biliniyor. Bilkent Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü’nde profesör olan Arıkan, 2008 yılında yayımladığı makaleyle bilim dünyasına bu yeni kodlama metodunu tanıttı.

Arıkan’ın geliştirdiği Polar Kodlar, data bağlantısında Claude Shannon’ın 1948’de tanımladığı teorik limite ulaşan birinci pratik kodlama metodu oldu. Bu buluş, telekomünikasyon devlerinin dikkatini çekti ve 2016 yılında 5G standartları için kabul edildi. Huawei, Qualcomm ve Samsung üzere şirketler, Arıkan’ın bu buluşunu yeni kuşak irtibat teknolojilerinde kullanmaya başladı.

Erdal Arıkan, bilim dünyasındaki bu kıymetli katkısından ötürü 2019 yılında IEEE Richard W. Hamming Madalyası ve 2018 yılında Huawei tarafından verilen “5G Öncüleri Ödülü”ne layık görüldü. Arıkan’ın buluşu, yalnızca cep telefonları için değil, objelerin interneti, otonom araçlar ve akıllı kentler üzere geleceğin teknolojileri için de kritik kıymete sahip.

İnsansız hava araçlarında öncü Selçuk Bayraktar

1979 doğumlu Selçuk Bayraktar, Türkiye’nin insansız hava araçları (İHA) teknolojisindeki atılımının mimarı olarak tanınıyor. İTÜ Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği kısmından mezun olduktan sonra ABD’de MIT ve University of Pennsylvania’da yüksek lisans yapan Bayraktar, 2007 yılında Türkiye’ye dönerek yerli İHA teknolojilerinin geliştirilmesine odaklandı.

Bayraktar’ın teknik yöneticiliğini yaptığı Baykar şirketi, Bayraktar TB2 ve Akıncı üzere dünya çapında ses getiren İHA’ların geliştirilmesine öncülük etti. Bilhassa Bayraktar TB2, aktifliği ve maliyet verimliliği ile küresel savunma teknolojileri pazarında kıymetli bir yer edindi.

Selçuk Bayraktar’ın liderliğindeki Baykar yalnızca savunma alanında değil, sivil teknolojiler konusunda da çalışmalar yürütüyor. Şirket bilhassa yapay zeka, otonom sistemler ve uçan otomobil projeleri üzerinde çalışıyor. Baykar’ın geliştirdiği “Cezeri” isimli uçan otomobil prototipi şimdiden Türkiye’nin geleceğinde de kıymetli rol oynayacağını gösteriyor.

Bayraktar tıpkı vakitte Türkiye Teknoloji Grubu Vakfı’nın (T3 Vakfı) kurucuları ortasında yer alıyor ve gençlerin teknoloji alanında eğitim almasını destekliyor. TEKNOFEST üzere etkinliklerle binlerce gence ulaşan vakıf Türkiye’nin teknolojik kalkınmasında yeni jenerasyon başkanlar yetiştirmek istiyor.

Tıpta çağ atlatan teknolojileriyle Prof. Dr. Canan Dağdeviren

1985 yılında Ankara’da doğan Canan Dağdeviren, giyilebilir ve implante edilebilir elektronik aygıtlar alanında yaptığı çalışmalarla dünya çapında tanınan bir bilim insanı. Hacettepe Üniversitesi Fizik Mühendisliği kısmından mezun olduktan sonra ABD’de Illinois Üniversitesi’nde yüksek lisans ve doktora yapan Dağdeviren, 2014 yılında Harvard Üniversitesi’nde “Genç Akademi” üyesi seçildi.

2015’te MIT’ye katılan Dağdeviren, 30 yaşında MIT Media Lab’de kendi araştırma kümesini kuran en genç akademisyen oldu. Dağdeviren’in en değerli buluşlarından biri de cilt üzerine yerleştirilebilen ve deri kanserini tespit edebilen esnek ve taşınabilir bir sensör.

Ayrıca kalp ve beyin üzere daima hareket halinde olan organların üzerine yerleştirilebilen, esnek ve güç üreten aygıtlar geliştirdi. Bu teknolojiler kalp pillerinin pil değiştirme gereksinimini ortadan kaldırma potansiyeline sahip.

2018 yılında Forbes dergisi tarafından “30 Yaş Altı 30 Bilim İnsanı” listesine seçilen Dağdeviren birebir vakitte NASA’nın “Yükselen Yıldızlar” programına dahil edilen tek Türk oldu. Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi tarafından “Parıldayan Genç Bilim İnsanları” listesine de alınan Dağdeviren, bilhassa genç kızlar için bilim ve teknoloji alanında ilham kaynağı olmaya devam ediyor.

Türkiye’nin bilim ve teknoloji seyahatinde iz bırakan bu isimler farklı alanlarda ve farklı periyotlarda çalışmalar yürütmüş olsalar da ortak noktaları hep yenilikçi fikir ve zorluklara karşın vazgeçmeme azmi oldu. Cahit Arf’tan Selçuk Bayraktar’a, Gazi Yaşargil’den Canan Dağdeviren’e kadar paylaşmak istesek sayfaları kaplayacak daha kacı var.

23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı’nda bugünün çocuklarına ve gençlerine bu muvaffakiyet öykülerle umarız ilham verebilmişizdir. Geleceğin teknoloji başkanları bugünün meraklı, sorgulayan ve hayal kuran çocukları ortasından çıkacak. Onlara düşen misyon bu mirası daha da ileriye taşımak ve Türkiye’yi teknoloji üreten bir ülke pozisyonuna getirmek.

Atatürk’ün “Küçük hanımlar, küçük beyler! Sizler hepiniz geleceğin bir gülü, yıldızı ve ikbal ışığısınız. Memleketi asıl ışığa boğacak olan sizsiniz. Kendinizin ne kadar değerli, bedelli olduğunuzu düşünerek ona nazaran çalışınız. Sizlerden çok şey bekliyoruz.” kelamlarının işaret ettiği üzere bugünün çocuklarının yarının teknoloji önderleri olarak ülkemizi daha ileri taşıyacağına inanıyoruz.